در حادثه انفجار قطار نیشابور که به قولی بزرگترین سانحه راهآهن در ایران به شمار میرود، شدت انفجار به حدی بود که تا شعاع ۲۰ کیلومتری محل سانحه خسارت وارد شد و گودالی به عمق ۲۰ متر در محدودهای وسیع ایجاد نمود.
در شانزدهمین سالگرد این حادثه، این بار با سید مهدی حسینی یکی از ماموران آتشنشان که خود نیز در سانحه قطار نیشابور مجروح شد، گفتگو کردهایم؛ او در این خصوص گفت: امسال ۱۶ سال است که از آن روز غمانگیز که منجر به شهادت چندین نفر از همکارانم در سازمان آتشنشانی شهرستان نیشابور شد، میگذرد.
در آن روز حدود ساعت ۴.۳۰ صبح که به چهارشنبه سیاه هم معروف شد، به سوانح ستاد فرماندهی آتشنشانی اعلام حادثه میشود، براساس آنچه ابتدا اعلام گردید چند واگن آزاد شده و در گذرگاه خیام قرار بود از ریل خارج شوند که بلافاصله نیروهای ایستگاه مرکزی شماره یک آتشنشانی به محل مورد نظر اعزام شدند.
او تصریح کرد: پس از رسیدن به محل، مجدد اعلام گردید در ایستگاه خیام روستای دهنو هاشمآباد واگنهای حامل گوگرد، پنبه و دیگر مواد آتشزا فرار کرده و در همان محل از ریل خارج و موجب بروز آتشسوزی شدهاند.
حسینی که در زمان وقوع حادثه تنها دو سال از استخدامش در آتشنشانی نیشابور میگذشت و در این سازمان مشغول خدمت بود، افزود:چون شیب مسیر به سمت تهران بیشتر بود واگنهایی که آزاد شده بودند، سرعت بالایی داشته و به همین دلیل به ضلع شمال و جنوب راهآهن واژگون شده بودند.
او تصریح کرد: به دلیل شدت بروز آتش نیروهای کمکی از حوزه آتشنشانی شهرستان، کارخانجات، شهرداریهای اقماری و حتی مشهد درخواست شد. اگرچه آتش اطفاء شده بود، اما در ساعت ۹.۳۷ دقیقه انفجار مهیب دیگری در همان محل رخ داد که منجر به شهید شدن تعداد ۲۴ آتشنشان از کل استان که ۸ نفر آنها از مجموعه آتشنشانی نیشابور بودند، گردید.
حسینی که خودش نیز در این حادثه مصدوم شده بود، تصریح کرد: اگرچه از ابتدای صبح در محل حادثه بودیم، اما قبل از وقوع انفجار برای آبگیری مجدد رفته بودیم که در زمان برگشت به محل حادثه برای یک دقیقه در تقاطع اصلی روستای هاشمآباد به علت اینکه نیروهای اداره برق در حال تمهیدات لازم برای جلوگیری از خطرات بیشتر بودند، متوقف شدیم که انفجار رخ داد.
حسینی ادامه داد: اگر چه در ضلع شمال راهآهن و در فاصله ۷۰ متری محل انفجار قرار داشتیم، اما چون هنوز در معرض مستقیم قرار نگرفته بودیم اتفاق خاصی برایمان نیفتاد، اما اگر کمی زودتر میرسیدیم و در مسیر مستقیم قرار میگرفتیم به دلیل شدت موجی که انفجار داشت، قطعأ ما نیز جان خود را از دست میدادیم.
او که اکنون مدیرعامل سازمان آتشنشانی شهرستان نیشابور است، تصریح کرد: در ضلع جنوب راهآهن هر کس در فاصله ۵۰۰ متری انفجار هم قرار داشت، کشته شده بود حتی بسیاری از خانههای مسکونی به کلی تخریب شدند.
حسینی ادامه داد: محل وقوع انفجار بسیار صحنه دلخراشی بود به طوری که حتی بسیاری از افراد قابل شناسایی نبودند، حتی به دلیل شدت انفجار گودالی با عمق ۲۰ متر ایجاد شده بود.
او تصریح کرد: نباید این حادثه به فراموشی سپرده شود، آتشنشانان همگی در کشور عزیز هستند در حادثه پلاسکو، حادثه انفجار قطار نیشابور و حتی از ابتدای انقلاب که پالایشگاههای نفت توسط رژیم بعثی عراق بمباران میشد، این آتشنشانان بودند که برای خاموش کردن آتش، جانفشانی کردند؛ به همین از جایگاه والایی برخوردار هستند.
این آتشنشان گفت: هرچند هنوز قوانین مشکل دارند و این عزیزان را به عنوان شهید اعلام نمیکنند، اما امیدواریم به این قشر زحمتکش نگاه ویژهتری داشته باشند، آتشنشانان به طور مستقیم در معرض حوادث هستند.
مدیرعامل سازمان آتشنشانی شهرستان نیشابور گفت: امیدواریم در سطح شهرها تندیسها و المانهایی از شهدای آتشنشان نصب و مدال شجاعت به خانوادههای این افراد و یا خودشان داده شود.
او بیان کرد: از نظر مادی حقوق و مزایایی که آتشنشانان دریافت میکنند، هیچ ارزشی ندارد و فقط به دلیل جایگاه معنوی که دارد به این حرفه میآیند و هر فردی قادر نیست در این حرفه، خدمت کند.
حسینی افزود: متاسفانه آتشنشانانی که در حادثه انفجار قطار نیشابور جان خود را از دست دادند هنوز شهید اعلام نشدند و به عنوان شهید خدمت محسوب میشوند.
دو اشتباه مرگبار
آنچه در صبح چهارشنبه ٢٩ بهمن ماه در نیشابور رخ داد و در آغاز بیشتر به یک سانحه معمولی میماند، فاجعه دلخراشی بود که بار دیگر ذهن و دل و روح همه مردم کشور را به درد آورد. ماجرا از این قرار بود که در بامداد صبح چهارشنبه ٢٩ بهمن ماه ٥١ واگن قطار از لکوموتیو در حوالی مشهد جدا و به سمت نیشابور حرکت کرد. واگنها حامل بنزین، گوگرد مواد قابل اشتعال و پنبه بود و مسئولان راهآهن برای کنترل واگنهای جدا شده، واگنهایی را از سوی نیشابور به سمت مجموعه واگنهای رها شده فرستادند که در اثر برخورد ایجاد شده در ایستگاه خیام نیشابور، واگنها متوقف شده و آتش سوزی آغاز میشود.
همه اخبار حکایت از به خیر گذشتن حادثه داشت. روستاهای اطراف تخلیه شدند. آتشنشانان نیشابور و مشهد در محل حاضر شدند و مسئولان اجرایی نیز. اما متاسفانه در ساعت 9.37 دقیقه صبح، بر اثر انفجار شدید مواد قابل اشتعال در واگنها، همه حاضران در محل حادثه و بسیاری از ساکنان روستاهای هاشم آباد و دهنو بر اثر ترکشها و آوار جان سپردند. البته چهار روستای دیگر نیز بین ٣٠ تا ٥٠ درصد خسارت دیدهاند. شدت انفجار به حدی بوده که در محل حادثه گودالی به عمق ٢٥ متر در محدوده وسیع ایجاد شده و ترکشهای جدا شده از قطار، بسیاری از افراد را بیدست و سر و پا میکند. آتش همچنین بسیاری از افراد را خشک کرده و میسوزاند.
بدین ترتیب بر اثر ٢ اشتباه (یکی رها شدن واگنها از قطار و دوم فقدان مراقبتهای حفاظتی و ایمنی لازم در محل حادثه)، صدها تن از هموطنان ما در استان خراسان جان به جان آفرین تسلیم میکنند. از مردمان روستایی گرفته تا مسئولان اجرایی نیشابور و. . . . نیشابور شهر آرام و سبز و پرطراوتی که در دل خود آرامگاه شاعران برجسته کشور را جای داده، این روزها سیاهپوش و عزادار است. براساس آخرین آمار دریافتی، در این حادثه ٤٤٥ نفر مجروح و ٣٢٠ نفر کشته شدند. البته هنوز ٩٠ نفر نیز مفقودند و از اجسادشان خبری نیست. معلوم نیست بر اثر شدت حادثه اجساد این افراد چه شده است. احتمال دارد عدهای زیر خاک مدفون شده، عدهای سوخته و عدهای زیر برخی آوارها مانده باشند.
نقش صاحبان بار در حادثه
29 بهمن۱۳۸۲، داغ زلزله بم تازه تازه بود، که در نزدیکی نیشابور، قطار باری تهران- مشهد منفجر شد.
روز قبل، قطار در ایستگاهی نزدیک نیشابور، نگه میدارد اما واگنهای قطار، رو به نیشابور، در شیب تند مسیر، از کنترل درمیروند و دمبهدم بر سرعتشان افزوده میشود. مسئولان قبل از رسیدن قطار به نیشابور، با تغییر ریل، آن را به ایستگاه خیام در ۱۷کیلومتری نیشابور منحرف میکنند. واگنها در ایستگاه به مانعی میخورند؛ آتش میگیرند و آتشنشانان با آب خاموشاش میکنند. فردا صبح آتش ظاهراً خاموش بود و از واگنها بخار برمیخاست؛ آتشنشانان خیال میکردند بخار آب است اما نبود!
مردم، آتشنشانان و پلیس دور و بر قطارند که واگنها با قدرتی برابر با ۱۸۰تن تیانتی میترکد؛ در محل حادثه گودالی بزرگ پدید میآید؛ مشهد بیش از پنج ریشتر میلرزد. ۳۲۰ نفر کشتهشدند و صدها تن زخمی؛ بدن بسیاری کشتهشدگان قابل شناسایی نبود. آتشنشانان نمیدانستند که قطار، بنابر گزارشهای رسمی، گوگرد، پشمشیشه و موادشیمیایی میبرده که ترکیبشان با آب به انفجار میانجامد! اما چرا نمیدانستند؟ معاون وقت وزیر راه به مجلس گزارش داد چون صاحبان بار میدانستند هزینه حمل اینگونه مواد خطرناک گرانتر است، نوع بار را افشا نکردهبودند! (بنابر گزارش خبرگزاری تسنیم در سال ۱۳۹۲)