۵۰ درصد مغفول مانده
رونق تولید و تعیین تکلیف کردن واحدهای تولیدی با هدف فعال کردن آنها: طبق گفته میثم زالی، دبیر ستاد تسهیل و رفع موانع تولید کشور پس از هفت سال ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی، همچنان ۵۰ درصد واحدهای صنعتی و تولیدی کشور تعطیل است. ایجاد توازن زنجیره مواد اولیه مورد نیاز و توسعه صنعت فولاد و مس کشور برای تولید پایدار از جمله مواردی بود که باید اجرا میشد.
به ترتیب ایران باید تا پایان برنامه ششم توسعه (سال ۱۴۰۰) بـه ظرفیـت ۴۰ میلیـون تن فـولاد خـام و ۴۲۰ هـزار تن مس برسد. ولی با این حال در زمینه فولاد طبق آمار منتشرشده، تولید فولاد کشور در ۱۰ ماهه سال ۱۳۹۹، بیش از ۳/۲۵ میلیون تن بوده و این امر حاکی از فاصله ۱۵ میلیون تنی تا رسیدن به سرانجام مطلوب است؛ در زمینه مس نیز وضعیت مطلوب نیست و مدیرعامل شرکت مس امیدوار است ایران بتواند تا پایان سال به ظرفیت ۲۸۰ هزار تنی تولید برسد.
این به معنای فاصله ۱۴۰ هزار تنی با میزان پیشبینیشده دارد.
ارتقای رقابتپذیری واحدهای تولیدی کوچک و متوسط با هدف افزایش صادرات: طبق گـزارش مرکـز پژوهـشهـای مجلـس، میـزان صـادرات مسـتقیم در صنایـع کوچـک و متوسـط چنـدان معنـادار نیسـت؛ زیرا بیشـتر محصولات ایـن صنایـع بـا نـگاه بـه بـازار داخلـی تولیـد میشـود و بـه دلایل متعددی ازجملـه کیفیـت پاییـن، قیمـت بالا و سـطح تکنولوژی پاییـن، قـدرت رقابت بـا کالاهای مشـابه خارجـی را ندارند.
مدیریت هدفمند واردات در راستای حفظ تراز مثبت تجاری: همین هفته پیش بود که میراشرفی؛ رئیسکل گمرک ایران درباره میزان صادرات و واردات اظهار کرد: «تا پایان سال جاری واردات به ۳۶ میلیارد دلار و صادرات به ۳۴ میلیارد دلار میرسد که در مجموع حدود ۷۰ میلیارد دلار خواهد شد.»
این رقم زیبنده کشور نیست، چراکه ۲۴ هزار میلیارد دلار در دنیا صادرات وجود دارد و با توجه به آنکه ۷/۵ درصد منابع دنیا را در اختیار داریم، اگر یک درصد صادرات را به خود اختصاص دهیم، باید ۲۴۰ میلیارد دلار صادرات داشته باشیم که نیاز به توسعه استراتژی صادرات دارد.
افزایش صادرات کالا و خدمات غیرنفتی: صادرات کالاهای غیرنفتی در نیمه نخست سال جاری از لحاظ وزن و ارزش به ترتیب با ۱۷/۷ و ۲۰ درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه بود؛ گفتنی است صادرات غیرنفتی سال ۹۸ حدود ۴۱ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار و با وزن ۱۳۴ میلیون و ۱۸ هزار تن بود. سال ۹۷ وزن کالاها ۱۰۸ میلیون و ۱۸۹هزار تن به ارزش ۳۹ میلیارد و ۵۸۰ میلیون دلار ثبت شد.
تکمیل طرحهای با پیشرفت فیزیکی بالای۶۰ درصد: مرداد ماه امسال بود که سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت در اینباره گفته بود هماکنون بیش از ۷۰ هزار طرح صنعتی در کشور در حال تکمیل است که ۱۳ هزار طرح دارای پیشرفت فیزیکی بالای ۶۰ درصد و ۴۰۰۰ طرح دارای پیشرفت فیزیکی بیش از ۸۰ درصد است.
خودکفایی در حوزه گندم
در راستای سیاستهای اقتصاد مقاومتی پروژههای زیادی به این وزارتخانه داده شد؛ این وزارتخانه نیز در بین تمامی نهادها به لحاظ تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی موفقتر عمل کرده است، ولی با این حال همچنان در کمبود شدید نهادههای دام، طیور و آبزیان، سم و کود و اصلاح بذور؛ کاهش ضایعات و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، توسعه مکانیزاسیون کشاورزی ناموفق عمل کرده است. اما موفقیت این وزارتخانه به خوداتکایی در برخی محصولات کشاورزی همچون گندم، برنج، جو، سیبزمینی، گوشت قرمز، شیر و تخممرغ و…؛ توسعه عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، توسعه سامانههای نوین آبیاری؛ توسعه آبزیپروری و ذخیرهسازی محصولات کشاورزی برمیگردد.
توسعه برق
تلفات انرژی در بخش توزیع برای نخستین بار در تاریخ صنعت برق ایران، سال گذشته تکرقمی شد و به عدد ۹/۷۶ درصد رسید که این امر یکی از موفقیتهای وزارت نیرو محسوب میشود. اکنون برقرسانی به روستاهای بالای ۲۰ خانوار در کشور به اتمام رسیده و صنعت برق در حال برقرسانی به روستاها و سکونتگاههای زیر ۱۰ خانوار است؛ همچنین روی حدود ۹۹ درصد چاههای کشاورزی کنتورهای هوشمند نصب شده که این دو امر نیز از دیگر موفقیتهای وزارت نیروست. این وزارتخانه در زمینه احــداث ۱۰۰۰۰ مــگاوات ظرفیــت اســمی تولیــد بــرق توســط بخــش خصوصــی، احــداث بخــش بخــار نیــروگاههای گازی بــه ظرفیــت ۷۰۰۰ مــگاوات و افتتاح و آبگیری سدها ناموفق عمل کرده است. به صورت کلی وزارت نیرو به ۳۰ درصد اهدافی که برایش پیشبینی شده، رسیده است. هرچند نسبت به ظرفیت اسمی نیروگاهها انتقاداتی وارد است، اما وزارت نیرو توانسته تا کارنامه قابلقبولی از خود بهجا بگذارد.
ارتباطی که برقرار نشد
یکی از اصلیترین برنامههای وزارت ارتباطات ذیل سیاستهای اقتصادی مقاومتی تحقق دولت الکترونیک بود که ایجاد شفافیت، جلوگیری از ایجاد رانت و صرفهجویی در هزینهها از کارکردهای اصلی دولت الکترونیکی هستند. با اینحال و پس از گذشت سالها از مطرح شدن این واژه، در عمل دولت الکترونیک چنان که باید و شاید محقق نشده است. ساخت ماهواره سنجش از دور و ماهواره مخابراتی بومی نیز یکی دیگر از برنامههای این وازرتخانه ذیل اقتصاد مقاومتی بود، ولی چندین سال از ابلاغ سیاستها گذشته و حالا یکهفته پیش رئیس سازمان فضایی ایران از برنامهریزی برای ساخت «منظومه ماهوارهای» و «ماهگرد» برای تحقق اقتدار علمی ایران در حوزه فضا خبر داده است. کریدور فناوری اطلاعات و ارتباطات دیگر برنامه ذیل اقتصاد مقاومتی وزارت ارتباطات بود که این وزارتخانه پروژهای را برای این امر اختصاص داد که تاکنون فعالیت خاصی در قالب این پروژه مخابره نشده است.
وزارتخانه پیشرو در حوزه راه
این وزارتخانه در زمینه تکمیل و بهرهبرداری از خطوط راهآهن، آزادراه و بزرگراه و راههای اصلی در کریدورهای شمالی-جنوبی و شرقی-غربی ۶۰ درصد به تعهدات خود عمل کرده است. با اینحال در بخش رونق و ساخت و ساز مسکن بهشدت ناموفق عمل کرده و تقریبا با راهاندازی طرح ملی مسکن توانسته تنها به ۵ درصد تعهدات خود در قبال مسکن عمل کند، از طرف دیگر همچنان این وزارتخانه نتوانسته پروژههای مسکن مهر دولت قبل را تکمیل کند. پروژههایی که وزیر سابق راه به تکمیل نکردنشان افتخار میکرد و مردم هم روز به روز شاهد گرانی مسکن در کشور هستند، به طوری که تنها باید ۱۰۹ سال در تهران مردم باید انتظار خانهدار شدن را بکشند.
براساس آمارها در شش سال اخیر به ازای هر سال ۴۵۰ هزار مسکن و به صورت مجموع دو میلیون و ۷۰۰ هزار مسکن مورد نیاز جامعه بود، با فرض بر اینکه سالانه باید در مجموع ۸۰۰ هزار خانه (براساس تعداد ازدواج و واحدهای نیازمند نوسازی) ساخته میشد، در دو سال بعدی نیز با توجه به اینکه طرح اقدام ملی در مجموع ساخت ۴۰۰ هزار خانه (هر سال ۲۰۰ هزار خانه) را تضمین کرده، این عدد با ۳۵۰ هزار خانه ساخته شده در هر سال (مجموع ۷۰۰ هزار خانه) به یک میلیون و ۱۰۰ هزار خانه میرسد که دوباره ۵۰۰ هزار خانه دیگر مورد نیاز دو سال ساخته نشده است. بنابراین مجموع ۵۰۰ هزار خانه ساختهنشده در دو سال بعدی با دو میلیون و ۷۰۰ هزار ساختهنشده در شش سال گذشته نشان میدهد کشور نیاز به ساخت سه میلیون و ۲۰۰ هزار خانه جدید دارد.
شتاب بیکاری
در یک سال گذشته بیش از یک میلیون نفر بیکار شدهاند و در پاییز امسال نسبت به همین موقع در سال گذشته، شاهد کاهش یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفری تعداد شاغلان کشور بودهایم. طراحی، تدوین و اجرای برنامه جلوگیری از نسلی شدن فقر یکی دیگر از برنامههای این وزارتخانه است. اما آمارها در این زمینه ناامیدکننده است؛ در حال حاضر با کاهش شدید ارزش پول ملی و تداوم نرخ تورم بالا، دستکم ۵۰ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق زندگی میکنند و این درحالی است که بنابر آمارهای رسمی در سال ۹۰ حدود ۱۸ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق زندگی میکردند. این میزان در سال ۹۷ به حدود ۲۴ درصد و در سال ۹۸ به ۳۵ درصد افزایش یافته بود. با افزایش قیمت ارز تا بیش از ۳۰ هزار تومان و رسیدن خط فقر به ۱۰ میلیون تومان و خط فقر مطلق به شش میلیون و ۸۴۰ هزار تومان، برآوردهای منتشرشده نشان میدهد در حال حاضر حدود ۵۰ درصد از جمعیت ایران زیر «خط فقر مطلق» زندگی میکنند. ایجاد پنجره واحد حمایتهای اجتماعی یکی دیگر از سیاستهای اقتصاد مقاومتی وزارت راه بود که این وزارتخانه موفق شد به آن نائل شود.
ناکامی وزارت نفت در برنامههای توسعهای
ایران باید طبق سیاستهای اقتصاد مقاومتی روزانه پنج میلیون متر مکعب گاز به عراق صادر میکرد، این در حالی است که در وضعیت فعلی این آمار به سه میلیون متر مکعب رسیده و این امر نشاندهنده نرسیدن به وضعیت مطلوب صادرات گاز است. یکی دیگر از برنامههای این وزارتخانه راهاندازی اولین خط تولید فرآوردههای «نفت و گاز و بنزین» مجتمع پالایشگاهی غیردولتی میعانات گازی ستاره خلیجفارس با استاندارد یورو ۵ با خوراک ۱۲۰ هزار بشکه در روز بود که آخرین اخبار حاکی از آن است که با راهاندازی دو فاز، میزان تولید بنزین یورو ۵ این پالایشگاه به روزانه ۲۴ میلیون لیتر رسیده است. راهاندازی مجتمعهای پتروشیمی بزرگ وابسته به بخش غیردولتی یکی دیگر از سیاستها بود که وزارت نفت بهخوبی توانست آن را تحقق بخشد. جلوگیری از خامفروشی نفت یکی دیگر از برنامهها بود که این وزارتخانه هنوز نتوانسته به نحو احسن آن را اجرا کند و حجم مجتمعهای پتروشیمی نیز تقریبا برای مصرف داخلی مکفی است و صادرات مواد پتروشیمی نسبت به سالیان گذشته افزایش نیافته است و دولت نتوانسته از ابزارهای دور زدن تحریمها در این صنعت استفاده کند. میزان صادرات نفت نیز با توجه به شیوع بیماری کرونا و تحریمهای یکجانبه آمریکا در وضعیت مطلوبی قرار ندارد، لذا به نظر میرسد عملکرد این وزارتخانه به صورت کلی در تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی بسیار ضعیف بوده است.
نقش محوری در اقتصاد برای مقاومسازی
تقویت نقش بازار سرمایه در تامین سرمایه بنگاهها: طبـق نظـر مرکـز پژوهـشهای مجلـس، در صـورت اجـرای صحیـح، ایـن پــروژه میتوانــد آثــار مثبــت زیــادی بــه همــراه داشــته باشــد، تحــول سـاختاری در تأمیـن مالـی بلندمـدت ایجـاد کنـد و فشـار بـر منابـع نظـام بانکـی را نیـز کاهـش دهـد. بنابرایــن ایــن پــروژه در راســتای تحقــق اقتصــاد مقاومتــی و بــراســاس مـاده ۹ سیاسـتهای کلـی آن مبنـی بـر اصـاح نظـام مالـی بـه منظـور ثبـاتبخشـی بـه اقتصـاد ارزیابـی میشـود، ولی با اینحال وضعیت فعلی بازار بورس همچنان حاکی از بحران جدی است که دولت نیز از آن شانه خالی میکند.
جذب سرمایهگذاری خارجی: سهم ایران از جذب سرمایه خارجی ورودی در سال ۲۰۱۸، تنها حدود ۰/۳ درصد جریان ورودی سرمایه خارجی جهان و بیشترین میزان جذب سرمایه خارجی ایران حدود پنج میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷، بوده است؛ همچنین وزیر اقتصاد چندی پیش گفت: شش ماهه سال ۹۸ میزان جلب سرمایه خارجی ما یک میلیارد و ۴۶۳ میلیون دلار بود که امسال به سه میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسید. تا پایان سال ۹۹ پیشبینی میشود میزان جلب سرمایهگذاری خارجی به شش میلیارد دلار برسد؛ بنابراین این وزارتخانه در این زمینه موفق عمل کرده است.
اسـتقرار گمرک الکترونیک و یکپارچه: بـا اجـرای ایـن پـروژه، امـکان ارائـه خدمـات گمرکـی بهینـه، تعامـل کارآمـد بـا سـازمانهای همـکار و همجـوار و سـازمانهای بینالمللـی گمرکـی و صیانـت شایسـته از حقـوق دولـت، جامعـه و سـایر ذینفعـان کلیــدی میســر خواهد شــد. البتــه دســتیابی بــه پنجــره واحــد تجــاری فرامــرزی، گمــرک الکترونیــک، اصـلاح شــیوههای مدیریــت مبتنــی برریســک بــا بهبــود زیرســاختها و ســاختارهای امنیتــی از مفــاد اجــرای ایــن پــروژه اســت کــه اهمیــت ویــژهای در اصــلاح و تحــول هدفمنــد ســازمان گمــرک در تمامــی ابعــاد آن دارد. طبــق اظهارنظــر مرکــز پژوهــشهای مجلــس، ایجــاد گمــرک الکترونیکـی بـا هـدف کاهـش فسـاد، افزایـش سـاعت کاری، توسـعه و تسـهیل تجـارت، کاهـش زمـان و هزینـه ترخیـص کالا، در راسـتای بندهــای ابلاغــی اقتصــاد مقاومتــی اســت.
طرح جامع مالیاتی: بــا توجــه بــه مشــکلات موجــود نظامهــا و فرآیندهــای ناکارآمــد مالیاتـی، عـدم وجـود نـگاه یکپارچـه بـه مؤدیـان مالیاتـی، عـدم ارائـه خدمــات مناســب بــه مؤدیــان، اطلاعــات ناکافــی در مــورد مؤدیــان و ضعــف فرهنــگ پرداخــت مالیــات، حجــم بــالای فــرار مالیاتــی و … (در نظــام مالیاتــی اجــرای طــرح جامــع مالیاتــی بــه طــور قطــع یکــی از اولویــتهای اساســی اقتصــاد کشــور و در راســتای اقتصــاد مقاومتــی اســت. گزارشها حاکی است که برای اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه (خانههای لوکس، ماشین و خانههای خالی و خانههای دوم) سازمان امور مالیاتی هنوز دادههای کافی را به وزارت راه و شهرسازی نداده و این طرح نیز به مشکل بر خورده است. اصلاح ساختار کلان دولت؛ اصلاح نظام اداری، اصلاح نظام درآمد هزینه استانها از وظایف سازمان برنامه و بودجه بوده است که این سازمان کار خاصی در این زمینه انجام نداده است. بانک مرکزی نیز باید پروژههای همچون یکسانسازی نرخ ارز و اصلاح نظام پولی و بانکی را سر و سامان میداد، این در حالی است که وضعیت این دو پروژه به مراتب بدتر از قبل شده است.