شناخت مبانی صوت و موسیقی

  • کد خبر : 415662
  • 16 فروردین 1400 - 11:55
شناخت مبانی صوت و موسیقی

صداها هر روز گوش ما را آماج قرار می دهند , صداهایی مانند سر و صدای عبور وسایل نقلیه و بوق اتومبیل ها , خنده کودک,پارس سگ و  ترنم باران .از راه این صداها است که آنچه را رخ می دهد در می یابیم .برای برقراری ارتباط با محیط خود به صداها نیاز داریم.صداها ممکن است به گوش ما خوشایند یا ناخوشایند باشند.شاید مقصود جان کیج (آهنگساز آمریکایی )در اثرش با عنوان (چهار دقیقه و سی و سه ثانیه ) که در آن پیانیست به مدت 4 دقیقه و 33 ثانیه دربرابر پیانو نشسته و هیچ چیز نمی نوازد , نمایاندن همین نکته باشد .سکوت شنوندگان را وا می دارد تا متوجه تمام سرو صدای های محیط یا صداهایی شوند که خود پدید می آورند .به تعبیری شنوندگان این قطعه را می آفرینند.برای درک این تاثیر, به صداهایی که در همین لحظه سکوت پیرامون شما را انباشته است گوش دهید.

 مبانی صوت و موسیقی

صداهایی که می شنویم چه هستند ؟صوت چیست ؟چه چیز آن را پدید می آورد و ما چگونه آن را می شنویم؟

صوت با نوسان یک شی , مانند میزی که برآن مشت کوبیده یا سیمی که بر آن زخمه زده شده باشد, پدید می آید.نوسان ها از راه یک واسطه به طور معمول هوا, به گوش ما منتقل می شوند .بر اثر این نوسان ها پرده گوش به نوسان درمی آید و پیام های عصبی یا سیگنال هایی به مغز گسیل می شوند.در مغز پیام های عصبی دستچین, منظم و تفسیر می شوند.موسیقی بخشی از این جهان صوتی و هنری است.مبتنی بر نظام اصوات در قالب زمان.

موسیقی را از راه چهار ویژگی بنیادی صداهای موسیقایی یعنی :

زیر و بم(ارتفاع صوتی),

دینامیک(شدت صوت),

رنگ صوتی و

کشش (مدت تداوم صوت),از صداهای دیگر متمایز می سازیم.

 مبانی صوت و موسیقی

زیر و بم یا ارتفاع صوت

ارتفاع صوت ,زیر یا بم بودن آن نسبت به دیگر اصوات است.بی تردید متوجه شده اید که اغلب مردان با صدایی بم تر از زنان و کودکان صحبت می کنند و آواز می خوانند .هنگام خواندن یک ترانه نیز واژه ها نسبت به یکدیگر با زیر و بم های متفاوتی ادا می شوند.گفتار,بدون زیر و بم خسته کننده است و بدتر آنکه بدون صداهای زیر و بم گوناگون ,موسیقی به معنایی که می شناسیم وجود نخواهد داشت.زیر و بم صداها با بسامد نوسان های آن تعیین می شود. هر چه نوسان تند تر ,صدا زیر تر وهرچه کند تر باشد صدا بم تر خواهد بود.بسامد نوسان بر حسب سیکل در ثانیه سنجیده می شود.در پیانو ,  بسامد زیر ترین صدا 4186 سیکل در ثانیه است وبم ترین صدا بسامدی حدود 27 سیکل در ثانیه دارد.به طور عام ,هرچه شی نوسان کننده کوچکتر باشد نوسانی تند تر خواهد داشت و صدای حاصل از آن زیر تر خواهد بود.از میان دو سیم که درازای متفاوتی دارند سیم کوتاه تر با زخمه زدن صدایی زیر تر ایجاد می کند.سیم های به نسبت کوتاه ویولون ,صداهایی زیرتر از سیم های طویل کنترباس پدید می آورند.

 

>>>بیشتر بخوانید:

وحید تاج: اجرای آواز و موسیقی، حال خوش می‌خواهد که ندارم

صدایی که دارای زیر و بم یا ارتفاع معین باشد صدای موسیقایی نامیده می شود.چنین صدایی دارای بسامد معین ,برای نمونه 440 سیکل در ثانیه , است.نوسان های یک صدای موسیقایی دقیق است و در فواصل زمانی منظم و یکسان به گوش می رسد.از سوی دیگر,سروصداها (صدای ترمز اتومبیل و…)زیروبم معینی ندارند و از نوسان هایی نامنظم پدید می آیند.دو صدای موسیقایی هنگامی متمایز به گوش می رسند که زیر و بمی متفاوت داشته باشند.تفاوت زیر و بمی یا ارتفاع دو صدای موسیقایی” فاصله “نامیده می شود.

اصوات

صداهای هفت گانه موسیقی

صداهای هفت گانه موسیقی عبارت اند از :

دو

ر

می

فا

سُل

لا

سی

دو

این گروه هفت صدایی , اساس موسیقی در تمدن غرب بوده است. صداهای هفت گانه با شستی های سفید پیانو نواخته می شوند.با گذشت زمان , پنج صدا به هفت صدای اصلی افزوده شد .این صداها , با  شستی های سیاه پیانو نواخته می شوند.فاصله میان بم ترین و زیر ترین صداهایی که یک آوازخوان یا ساز می تواند اجرا کند وسعت صوتی یا به طور ساده “وسعت” نامیده می شود.وسعت صوتی پیانو بیش ازهفت اوکتاو است.سازمان بخشیدن به صداهای زیر وبم نخستین کار آهنگساز است.صداهای بم می توانند حزن و اندوه یک عزا را فزونی بخشند.و صداهای زیر یک رقص را شادتر و سرزنده تر می کنند.اوج گیری مداوم به سمت صداهای هر چه زیرتر ,اغلب برتنش و هیجان موسیقی می افزاید.گرچه موسیقی متعارف و آشنا برای ما بیشتر مبتنی بر صداهایی با زیر و بم معین است, اما صداهای بدون زیر و بم معین مانند صدای طبل بزرگ و سنج ایفاگر نقش مهمی در جنبه ریتمیک موسیقی هستند.در مناطی از آفریقا صدای طبل ها,که فاقد زیر و بم معین است,اهمیت بسیار دارد و با پیشرفت نو در موسیقی الکترونیک ,این صداها اندک اندک در موسیقی غرب نیز نقشی بنیادی ایفا میکنند.

دینامیک

دینامیک

میزان شدت صدا در موسیقی “دینامیک “نامیده می شود.شدت صدا بستگی کامل به دامنه نوسانی دارد که آن را پدید می آورد.هر قدر سیم گیتار شدیدتر نواخته شود صدای پدید آمده قوی تر خواهد بود. هنگامی که ساز ها قوی تر یا ملایم تر نواخته شوند یا تعداد ساز های هم نوا تغییر کند, تغییری دینامیکی پدید خواهد آمد.چنین تغییری ممکن است تدریجی یا ناگهانی صورت گیرد .افزایش تدریجی شدت صدا به ویژه هنگامی که با افزایش ارتفاع صوت همراه باشد اغلب هیجان آفرین است.از سوی دیگر کاهش تدریجی شدت صدا می تواند حسی از آرامش و سکون را به شنونده انتقال دهد.در 150 سال اخیر,پیشرفت در ساخت سازهای موسیقی سبب پهناور تر شدن گستره دینامیک در موسیقی غرب شده است .در واقع امروزه دستگاه های الکترونیک ,دینامیک را چنان قوی ساخته اند که گاه آزار دهنده و عذاب آور است.شاید تاکنون هیچ یک از فرهنگ های بشری چنین گستره ای از دینامیک را که امروزه از آن برخورداریم به کار نگرفته باشد.مرسوم است که آهنگسازان در نگارش موسیقی برای نمایاندن دینامیک (شدت صدا) از اصطلاح ها و اختصارهای ایتالیایی استفاده می کنند.

پیانو

پرکاربردترین این اصطلاح ها و معنای آنها چنین است:

پیانیسیمو(بسیار ملایم)

علامت اختصاری :PP

 

پیانو(ملایم)

علامت اختصاری:P

 

متسوپیانو(ملایم معتدل)

علامت اختصاری:MP

 

متسو فورته(قوی معتدل)

علامت اختصاری:M F

 

فورته(قوی)

علامت اختصاری:F

 

فورتیسیمو(بسیار قوی)

علامت اختصاری:FF

رنگ صوتی

حتی هنگامی که ترومپت و فلوت صدایی واحد را دینامیکی یکسان بنوازند نیز صدایشان را از یکدیگر تشخیص می دهیم.کیفیتی که صدای آن ها را از هم متمایز میکند رنگ صوتی یا تمبر نامیده می شود. رنگ صوتی با واژه هایی چون :تیره, روشن, درخشان, نرم, غنی, توصیف می شوند.دگرگونی رنگ صوتی نیز مانند دگرگونی دینامیک تنوع و تضاد می آفریند. هنگامی که یک ملودی با یک ساز و سپس با ساز دیگری نواخته می شود , تاثیر های بیانی متفاوتی پدید می آورد که به سبب رنگ صوتی ویژه هر کدام از آن ساز ها است.برخی از ساز ها ممکن است تاثیر بر انگیزنده ملودی را شدت دهند: صدای درخشان ترومپت با نواهای نظامی مناسبت دارد و رنگ تسکین بخش صدای فلوت با حال و هوای یک ملودی آرام همخوان است.در واقع آهنگسازان اغلب با در نظر داشتن رنگ صوتی سازی ویژه به خلق ملودی می پردازند.در عمل گستره بی کرانی از رنگ های صوتی در دسترس آهنگساز است .تلفیق سازهای مختلف مانند تلفیق ویولون , کلارینت و ترومبون به پیدایش رنگ های تازه ای می انجامد که هیچ کدام از سازها به تنهایی قادر به ایجاد آن نیستند.علاوه بر این رنگ صوتی با تغییر تعداد نسبی سازها یا خط های آوازی اجرا کننده ملودی نیز دگرگون می شود.سر انجام این که پیشرفت تکنیک های الکترونیک در سال های اخیر آهنگسازان را توانا ساخته است تا رنگ هایی سراسرمتفاوت با رنگ صوتی سازهای متداول ابداع کنند.

موسیقی

واسطه های اجرای موسیقی :صدای انسان و سازها

صدای انسان

در گذر تاریخ ,آواز خواندن متداول ترین و ملموس ترین شیوه ایجاد موسیقی بوده است درام یونان باستان در بردارنده ترانه خوانی های جمعی بود و به گواهی کتاب مقدس ,موسی,مریم و قوم بنی اسرائیل نیز سرودهایی در ستایش پروردگار می سراییده اند.به سبب توانایی بی همتای صدای انسان در تلفیق واژه  با صداهای موسیقایی ,دربسیاری از فرهنگ ها شعر و آواز جدایی ناپذیر بوده اند.آواز می تواند واژه ها را به یاد ماندنی تر کند و تاثیر حسی آن ها را اعلتا بخشد.لازمه آواز خواندن داشتن نفس بیشتر و تسلط کامل بر آن است.زیر و بم صدای آواز خوان بسته به میزان کشیدگی تارهای صوتی تغییر می کند.هرچه این تارها کشیده تر باشند صدا زیرتر است.وسعت صدای آوازخوان بسته به میزان تعلیم دیدگی و نیز ویژگی های فیزیکی اوست.تارهای صوتی مردان طویل تر و ضخیم تر از زنان است و همین تفاوت محدوده صوتی بم تری را برای آنان سبب می شود.

گروه بندی گستره های آوازی زنان و مردان به ترتیب از زیر به بم چنین است:

زنان:

سوپرانو

متسوسوپرانو

آلتو

 

مردان:

تنور

باریتون

باس

 

مراسم محلی

شیوه های آواز خوانی اقوام گوناگون

شیوه های آواز خوانی به سبب تفاوت ذوق و پسند اقوام گوناگون , از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است .برای نمونه آواز آسیایی تو دماغی تر از آواز غربی است.آواز خوانان کلاسیک غرب با قامتی افراشته آواز می خوانند,آواز خوانان در آفریقای باختری ایستاده به جلو خم می شوند و در هند بر زمین می نشینند.به واقع در غرب نیز تفاوت هایی در سبک اجرای آواز دیده می شود:آواز کلاسیک ,مردم پسند(پاپ),عامیانه,جاز و راک هر یک به شیوه متفاوتی اجرا می شود.

برای نمونه ,آواز خوانان کلاسیک به طور معمول بر میکروفون خم نشده و بر آن تکیه نمی کنند,اما آواز خوانان راک چنین می کنند, چرا که مقصود موسیقی راک تا اندازه ای از راه تقویت صدا تامین می شود.موسیقی در فرهنگ غرب تا اواخر سده هفدهم به طور عمده آوازی بوده است.

در پایان سده هفدهم, موسیقیِ “سازی” از نظر جایگاه و اهمیت به رقابت با موسیقی “آوازی” بر خاست.آهنگسازان از آن پس هم چنان به خلق آثار آوازی برای تک خوان یا گروه کر با یا بدون همراهی ساز ادامه داده اند.در این میان ,آثاری برای گروه کر مردان , کر زنان و یا تلفیقی از این دو را می توان یافت که در آن به طور معمول سوپرانوها ,آلتوها, تنورها و باس ها حضور دارند.بخش همراهی کننده آواز در این آثار ,از سازهای تک مانند گیتار یا پیانو تا ارکستر های کامل را دربر می گیرد.

سازها

مردم نقاط گوناگون جهان از سازهایی استفاده می کنند که از نظر ساخت و رنگ صوتی با یکدیگر تفاوت بسیار دارند .ساز را می توان به عنوان هر مکانیسمی, جز صدای انسان , که صداهای موسیقایی ایجاد میکند,تعریف کرد.

موسیقی دانان غربی به طور معمول سازها را در شش گونه بزرگ گروه بندی می کنند:

زهی(مانند گیتار و ویولون)

بادی چوبی(مانند فلوت وکلارینت)

بادی برنجی(مانند ترومپت و ترومبون)

کوبه ای (مانند طبل بزرگ وسنج)

شستی دار(ارگ وپیانو)

الکترونیک(سینتی سایزر)

هر نوع ساز اغلب در اندازه ها و با وسعت های گوناگون ساخته می شود.برای نمونه ,خانواده ساکسوفون شامل ساکسوفون های سوپرانو ,آلتو,باریتون و باس است.رنگ صوتی یک ساز ممکن است بسته به محدوده صوتی که در اجرا به کار گرفته می شود, متفاوت باشد.کلارینت(یک نوع ساز) که درمحدوده صداهای بم دارای صدایی تیره و غنی است,در محدوده صداهای زیر صدایی درخشان و نافذ دارد.وسعت صوتی اغلب سازها بیش از وسعت صدای انسان است.وسعت صدای آواز خوانی تعلیم دیده حدود 2 اکتاو است , اما قلمرو صوتی بسیاری از سازها 3 یا 4 اکتاو و برخی نیز 6 یا 7 اکتاو است.سرعت اجرایی سازها نیز اغلب بیش از صدای انسان است.آهنگساز هنگام آفرینش موسیقی برای سازی معین باید وسعت صوتی ,ویژگی های دینامیکی و نیز سرعت اجرایی آن ساز را در نظر  داشته باشد.

ساز ها برای سرگرم کردن, رقص , آواز آیین های مذهبی و نمایش به کار گرفته می شوند,اما کاربردهای دیگری نیز دارند.برخی فرهنگ ها ساز را دارای نیرویی جادویی می پندارند. دراین فرهنگها برای مصون ماندن از آسیب و بلا زنگوله هایی بر بدن آویخته می شود وسازهای تکانشی (سازهایی که باتکان دادن به صدا در می آیند) از ابزار جادو گرانی هستند که به مداوای بیماران می پردازند. در برخی مناطق آفریقا ,طبل ها چنان مقدس شمرده می شوند که آیین های مذهبی بدون آنها بر پا نمی شوند وگاه هنگام ساخت آن ها نیز مراسمی ویژه و قربانی هایی انجام می گیرد.

ساز برای برقراری ارتباط نیز به کار گرفته شده است .پیام های تفصیلی با ضربه های طبل فرستاده شده اند,شکارچیان برای علامت دادن در بوق های شکاردمیده اند و شیپور چی ها از فراز برج ها با دمیدن در ساز های بادی برنجی فرا رسیدن زمانی خاص را اعلام داشته اند.

ترومپت برای ابلاغ علایم نظامی و نیز برای تقویت حس سلحشوری سربازان در نبرد به کار گرفته شده است. انواع ترومپت و طبل  نیز از دیرباز برای اعلام ورود پادشاهان و ملکه ها به کار گرفته می شدند.

 

لینک کوتاه : https://www.news.ir/?p=415662
  • نویسنده : ثمین شعفی
  • منبع : کتاب درک و دریافت موسیقی

برچسب ها

ثبت نظر

-