دو تحول در پرونده برجام /کوروش احمدی

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم کوروش احمدی آورده است: هفته گذشته شاهد دو تحول مختصر در پرونده برجام بودیم. از یک‌سو، سرانجام انتصاب رابرت مالی به عنوان مسوول امور ایران در وزارت خارجه امریکا رسما اعلام شد. این تصمیم که با وجود مخالفت‌های جناح راست در امریکا گرفته شد، نشانه مثبتی از عزم دولت بایدن برای پیشبرد کار با ایران است. این انتصاب مهم است چرا‌که نشان داد بایدن آماده صرف سرمایه سیاسی قابل‌توجهی برای پیشبرد برنامه‌ای متفاوت نه تنها در مورد ایران بلکه در مورد کل خاورمیانه است و برای این منظور ممکن است از چالش و ریارویی با جناح راست در امریکا و برخی از شرکای منطقه‌ای ابایی نداشته باشد. قبلا اوباما در اقدامی مشابه سرمایه سیاسی هنگفتی را برای نیل به برجام صرف کرده بود. او نه تنها با اسراییل و لابی یهود در امریکا در افتاد، بلکه مخالفت صریح یا اکراه بخش مهمی از دموکرات‌ها را نیز در این رابطه نادیده گرفت. تا آنجا که حتی مخالفان برجام در کنگره، نتانیاهو را برای سخنرانی در کنگره در مخالفت با برجام دعوت کردند و  سفر او به واشنگتن برای این منظور در ۳ مارس ۲۰۱۵ بدون اینکه با هیچ مقام دولتی ملاقات کند، تحولی بی‌سابقه در روابط امریکا و اسراییل بود. اکنون انتصاب رابرت مالی با توجه به مخالفت قاطع اسراییل با او را ممکن است بتوان فعلا و در وجهی محدود تکرار تاریخ به شمار آورد.
البته مقامات دولت بایدن پیوسته تاکید کرده‌اند که در تیمی که قرار است قضیه ایران را مدیریت کند، افرادی با طیفی از نظرات متفاوت، از جمله افراد «تندرو»، حضور خواهند داشت. بلینکن در این مورد گفت که دولت بایدن در این مورد از آنچه او groupthink (همفکری افراد کاملا همفکر) خواند، اجتناب خواهد کرد. با این حال نظرات نسبتا سازنده رابرت مالی قطعا تاثیر خاص خود را خواهد داشت. او سه هفته قبل از انتصابش در مصاحبه‌ای با وب‌سایت اکسیوس از «انگیزه ایران و امریکا برای تکمیل روند تبعیت در برابر تبعیت» تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران سخن گفته و اضافه کرده بود که البته این امر نباید حکم تفنگی بر شقیقه دولت بایدن را داشته باشد. او همچنین یادآوری کرده بود که «به هر حال خط‌مشی توسط رهبر عالی تعیین می‌شود تا دولت رونده و آینده.»
تحولی اندک از جانب ایران نیز در مصاحبه دکتر ظریف با CNN انعکاس یافت. او در این مصاحبه مختصری ابهام را وارد معادله کرد، به این معنی که در ارتباط با مشکل اصلی یعنی اینکه گام اول را کدام طرف باید بردارد، همزمان از سه واژه «هماهنگی»، «همزمانی» (synchronize) و نیز choreograph که بیشتر معنی تنظیم توالی و تقدم و تاخر حرکات در رقص را می‌دهد، استفاده کرد. از این «ابهام سازنده» که بگذریم، دکتر ظریف در این مصاحبه پیشنهاد مهمی مطرح کرد و آن اینکه جوزپ بورل، نماینده سیاست خارجی اروپا و دبیر کمیسیون ویژه برجام، «می‌تواند ترتیبات اجرایی را هماهنگ کند.» البته ظریف در همان روز دوشنبه و ظاهرا بعد از مصاحبه با CNN، مصاحبه‌ای نیز با روزنامه همشهری داشت که در آن نشان داد که موضع ایران مبنی بر اینکه گام اول را امریکا باید بردارد و نیز اینکه برای بازگشت دو طرف به برجام نیاز به مذاکره نیست، همچنان به قوت خود باقی است. اگرچه موضع ایران مبنی بر اینکه گام اول باید از سوی امریکا برداشته شود، قابل درک و منطقی است، همزمان جناح اصولگرا در ایران باید در سیاستگذاری‌های خود به تفاوت‌ها در شرایط کنونی با شرایط ۱۳۹۴ عنایت داشته باشد. برخی از این تفاوت‌ها عبارتند از:
۱- تصور دولت بایدن این است که توان تهاجمی ایران به نسبت ۱۳۹۴ خیلی بیشتر شده است. جیک سولیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، جمعه گذشته در موسسه صلح ادعا کرد که «ایران نسبت به ۵ سال قبل به خطر مهم‌تری تبدیل شده» و در برنامه موشکی پیشرفت شدید داشته و «بیشتر از تروریسم حمایت می‌کند.»
۲- بعد از خاتمه تحریم تسلیحاتی شورای امنیت، تنها دو سال به خاتمه برخی دیگر از محدودیت‌ها علیه ایران در برجام باقی است، در حالی که در ۱۳۹۴، ۸ سال باقی بود و برخی در واشنگتن امیدوار بودند که برجام در این فاصله موجب تعدیلی عمومی در سیاست‌های ایران شود.
۳- متاسفانه برخی تحولات ناشی از اقدامات خبیثانه ترامپ مانند انتقال سفارت امریکا به قدس و «توافق ابراهیم» پابرجا است و چهره منطقه را اندکی تغییر داده است.
۴- شاید با اتکا به این تحولات، اسراییل در این اندیشه است که مستقل از امریکا می‌تواند تهدیدی نظامی علیه ایران باشد. هر چند که لفاظی‌های اخیر نتانیاهو و رییس ستاد ارتش اسراییل در مورد حمله به ایران شاید بیشتر متوجه تهدید بایدن است تا تهدید ایران.
۵- فرانسه و آلمان نیز ظرف چند ماه گذشته نشان داده‌اند که ممکن است متاسفانه آماده ایفای نقش مثبتی در جهت احیای برجام نباشند.
نهایتا اینکه رابرت مالی در همان مصاحبه با اکسیوس گفت: غنی‌سازی ۲۰ درصد «جوّ را پیچیده می‌کند»، اما «مبانی را تغییر نمی‌دهد.» او در اشاره به احتمال توقف اجرای پروتکل الحاقی در ۳ اسفند افزود: اما محدود کردن بازرسی‌ها اگر عملی شود، «طبیعتی کیفیتا متفاوت» خواهد داشت و «بازی را تغییر خواهد داد.»