پالس مثبت میان تهران و ریاض/راه گفتگو باز می‌شود؟

همدلی نوشت: این در حالی است که حمایت بی‌چون‌وچرای آمریکا از عربستان و برخی کشورهای عربی در زمان ترامپ، ورود سیلی از تجهیزات نظامی آمریکایی به این کشورها، فشار به آنها در جهت برقراری روابط با رژیم صهیونیستی و همچنین افزایش سیاست‌‌های ایران‌هراسی، فاصله این کشورها با همسایه شمالی خویش را بسیار فراتر از مرزهای آبی آنها برده است. حالا هم از تهران و هم از ریاض سیگنال‌‌های مثبتی برای برقراری رابطه مجدد ارسال می‌شود. حتی به تازگی روزنامه کیهان که ارگان نیروهای تندرو در ایران محسوب می‌شود، نیز از ضرورت احیای مناسبات ایران با کشورهای عربی سخن گفته بود. این در حالی است که دو کشور نیز اعلام کرده‌اند که آماده مذاکره بدون واسطه هستند. ارتباط ایران با عربستان سعودی همواره بیش از سایر کشورهای عربی مورد توجه بوده است. ارتباطی که البته سردی حاصل شده در آن، منجر به ایجاد فاصله‌‌‌ای عمیق بین دو کشور شده است. این فاصله و تقابل خود را در جایی نمایان می‌کند که افزایش بودجه سالانه نظامی عربستان تا مرز ۷۶میلیارد دلار را در کنار کل بودجه نظامی ۱۰میلیارد دلاری نظامی ایران قرار دهیم؛ تقابلی چشم در چشم و لبریز از بی‌اعتمادی. با این حال ایران در این رابطه همواره و با وجود همه کارشکنی‌‌ها مسیری از انعطاف را برگزیده و همواره بر برقراری رابطه با این کشور بزرگ عربی تاکید کرده است. این بار اما دست آشتی از سوی عربستان دراز شده است. امری که ناظران سیاسی آن را بی‌ارتباط با چرخش قدرت در آمریکا نمی‌دانند. به تازگی وزیر خارجه سعودی مدعی شده است که دست ریاض برای گفت‌وگو با دیگر کشورها از جمله ایران همواره دراز است. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان در گفت‌وگو با شبکه العربیه در این زمینه تاکید کرد: «دست ریاض برای گفت‌وگو با ایران همواره دراز است.» او البته با تکرار ادعاهای گذشته خود در مورد ایران خاطرنشان کرد:«البته ایرانی‌‌ها به حرف‌‌های خود پایبند نیستند و ما باید نشانه‌‌های واقعی در تغییر رفتارهای آن‌‌ها در منطقه و بحث حمایت از تروریست‌‌ها مشاهده کنیم.» او همچنین به ایرانی‌‌ها نصیحت کرد که توسعه کشور خودشان را در اولویت قرار دهند. در همین زمینه سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه روز گذشته درنشست خبری خود در پاسخ به سوالی در مورد ارتباط ایران و عربستان و اظهاراتی که اخیرا از سوی مقامات تهران و ریاض در این زمینه مطرح شده است، تصریح کرد:«موضع تهران درباره همه همسایگان یکسان است.» سخنگوی وزارت خارجه با بیان این که موقعی که آقای رئیس جمهور طرح صلح هرمز را در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح کرد ایران در این زمینه نامه‌‌‌ای را به تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس ارسال کرد و ما پیامی برای عربستان ارسال کردیم پیام ما کاملا روشن بود. ما به دنبال ایجاد یک سازوکار منطقه‌‌‌ای با مشارکت کشورهای منطقه برای حل و پیشبرد مسائل در منطقه هستیم. او با بیان این که ما همچنان معتقدیم که سازوکار ارائه شده بهترین راه حل برای تنظیم روابط در منطقه است، خاطرنشان کرد: «اگر واقعا عربستان از چرخه باطل خشونت و نادیده گرفتن امنیت منطقه‌‌‌ای و دیگر سیاست‌‌هایی که در این زمینه فاصله بگیرد و اگر ما واقعا این تغییر نگرش را در رفتار و گفتار و همچنین اقدامات ر یاض مشاهده کنیم قطعا آغوش ایران باز خواهد بود، البته آغوش ما از همان ابتدا برای همسایگانمان باز بوده و ما در این راستا گام‌های موثرتری را طراحی خواهیم کرد.» سخنگوی وزارت خارجه با انتقاد از ادامه راهبرد نظامی از سوی عربستان در موضوع یمن و استقبال این کشور در قرار گرفتن نام انصارالله یمن از سوی آمریکا در لیست گروه‌های تروریستی گفت:  «ما این گونه اقدامات را می‌بینیم و در عین حال این صحبت را می‌شنویم که عربستان آماده حل و فصل مسائل منطقه است در حالی که به واقع باید شاهد تغییر رفتار و گفتار و اقدامات عربستان در منطقه باشیم.» خطیب‌زاده با بیان ‌‌‌این‌که یک تغییر نگرش و شجاعت در طرف سعودی برای فاصله گرفتن از سیاست‌‌هایش لازم است، خاطرنشان کرد: «ایران در طول سال‌های گذشته در کلام، گفتار و اقدامات خود همواره سیاست تداومی داشته و آن دعوت کشورهای منطقه از جمله عربستان به سمت یک سازوکار منطقه‌‌‌ای است.» ادعای فیصل بن فرحان درباره تمایل عربستان برای گفت‌وگو با ایران و سرباززدن تهران، در حالی است که مقامات کشورمان بارها تاکید کرده‌اند که ایران برای گفت‌وگوی فوری و بدون پیش‌شرط با ریاض آمادگی دارد که این اعلام آمادگی همواره با پاسخ منفی عربستان مواجه شده است. در همین زمینه محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، آذر ماه گذشته در ششمین کنفرانس مجازی گفت‌وگوهای مدیترانه، در خصوص گفت‌وگو با همسایگان اظهار کرده بود:«پیشنهاد صلح هرمز روی میز است. ما پیشنهادهای زیادی داده‌ایم. ولی برخی همسایگان ما با پشت گرمی ‌به چک سفیدامضای حمایت غرب از گفت‌وگو سرباز زده‌اند. حمایت بی‌دریغ آمریکا عملا مانع گفت‌وگوهای همسایگان در منطقه می‌شود. ما آماده‌ایم‌‌، اگر چه شکایات زیادی از آنها داریم. حمایت از صدام حسین در حمله نظامی ‌به ایران، پشتیبانی و حمایت مستمر تا به امروز از فعالیت گروه‌های تروریستی در ایران و غیره. البته پیشنهاد ما به همسایگانمان این است که به‌جای تمرکز بر گذشته در مورد آینده با هم ‌‌‌گفت‌وگو کنیم و منطقه را از بحران کنونی پس از ۴ سال سیاست‌های فاجعه بار ترامپ نجات دهیم.»
دامنه این تمایلات برای برقرای رابطه بین دو کشور تا به آنجا است که در سالروز ترور سردار قاسم سلیمانی و با ادعای نخست‌وزیر سابق عراق در یک برنامه مستند مشخص شد که سردار سلیمانی در سفر آخر خود به عراق که منجر به ترور او شد، حامل نامه‌‌‌ای از سوی ایران به عربستان بوده است. در همین زمینه سعید خطیب‌زاده سخنگوی  وزارت امور خارجه در ‌‌‌گفت‌وگوی خود با خبرنگاران در دی ماه گذشته ضمن تایید این مطلب، اشاره کرد:‌«دولت عراق میزبان آقای سلیمانی بوده‌اند. ایشان به دعوت رسمی دولت عراق به بغداد سفر کرده بودند. البته پیامی ازطرف عربستان دریافت شده بود که آن پیام خیلی دیپلماتیک نبود و ما پاسخ آن را به صورت مکتوب و از طریق شورای همکاری خلیج فارس، ارائه کردیم و انشاالله روزی در جای خود، جزئیات آن را ارائه خواهیم کرد. سردار حامل پیامی‌بودند اما متاسفانه این پیام قبل از ‌‌‌این‌که توسط ایشان ارائه شود به خاطر اقدام آمرین و عاملین جنایت کار این فاجعه در آن زمان، شنیده نشد.» با این حال و با وجود همه حمایت‌‌های آمریکا از عربستان حتی در مواردی نظیر تهاجم و کشتار این کشور در یمن و همچنین عدم رعایت مسائل حقوق بشری نظیر قتل جمال خاشقجی و از سوی دیگر همراهی عربستان از سیاست‌‌های آمریکا در زمینه در انزوا قرار دادن ایران در منطقه، سیاست‌‌های ایران همواره در قبال این کشور با انعطاف قابل توجهی ‌‌‌روبه‌رو بوده است.
محمد جواد ظریف در ‌‌‌گفت‌وگوی اخیر خود با روزنامه اعتماد در این زمینه می‌گوید:«من از فرصت‌هایی که در حاشیه اجلاس‌های بین‌المللی برای گفت‌وگو با وزرای خارجه عربستان سعودی داشتم همواره استفاده کردم. حتی به هتل مرحوم سعود الفیصل در نیویورک رفتم و مورد انتقاد داخلی قرارگرفتم که چرا من به هتل او رفتم، حتی ‌‌‌این‌که من روی کاناپه نشستم و او به دلیل کمر درد بر روی صندلی نشسته بود به سوژه انتقاد از من تبدیل شد و برخی گفتند که او بالاتر از شما نشسته است اما من همه اینها را تحمل کردم. با عادل الجبیر، وزیر خارجه بعدی بارها در حاشیه جلسات گفت‌وگو کردم. پیام‌های بسیاری برای عربستان فرستادم و حتی در هفته‌های نخست حضور در وزارت خارجه با شهید عزیز سلیمانی به یک راهکار مشترک برای کار با عربستان سعودی رسیدیم و پیامی برای سعود الفیصل از طریق دیپلماسی مسیر ۲ فرستادیم که ایشان پاسخ بسیار ناامیدکننده‌ای داد.»  او در زمینه تلاش‌‌هایش برای کاستن از دامنه تقابل با عربستان سعودی ادامه داده است: «اولین مقاله‌ای که بعد از وزارت نوشتم به زبان عربی و در روزنامه شرق‌الاوسط بود که یک روزنامه سعودی است. اولین اقدام سیاسی جدی من، گفت‌وگو با سردار سلیمانی با این محور بود که ما و عربستان بتوانیم به جایی برسیم که برای پایان دادن به درگیری در مناطق حساس این منطقه با هم همکاری کرده و به اشتراک نظر برسیم.» به هر روی به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی عربستان در تلاش است تا با کوچک‌تر شدن احتمالی چتر حمایتی آمریکا، گرایش‌‌های منطقه‌‌‌ای خود را تقویت کند و در این زمینه  ایران و قطر را به عنوان مهم‌ترین محورهای همگرایی منطقه‌‌‌ای خود، در نظر گرفته است، تغییراتی که البته دلیل اصلی آن را باید در ایجاد تغییرات در درون آمریکا جست‌وجو کرد.