حضور پررنگ روسیه در بنادر و گمرکات سوریه

بر اساس گزارش سازمان‌های بین‌المللی از جمله گزارش فائو، بخش کشاورزی سوریه با وقوع جنگ بیش از ۱۶ میلیارد دلار آسیب‌دیده است. این میزان از آسیب‌دیدگی در حالی است که مطابق آمارها کشاورزی در سوریه ۱۸ درصد تولید ناخالص ملی، ۲۳ درصد صادرات و ۱۷ درصد مشاغل را به خود اختصاص می‌داده است. ازاین‌رو آسیب دیدن این بخش برای سوریه هزینه‌های زیادی ازجمله از بین بردن امنیت غذایی را در پی داشته است.

اخبار اقتصادی- برای تأمین نیازهای اولیه سوریه در حوزه غذا، دولت روسیه ابتدا در سال ۲۰۱۵ و هم‌زمان با ورود نظامی، شروع به ارسال گندم در قالب کمک‌های بشردوستانه کرد و بعدها نیز ارسال گندم گسترش یافت و به یک تجارت بین دو طرف تبدیل شد. درواقع، روسیه و سوریه از سال ۲۰۱۵ همکاری‌های خود را در بخش کشاورزی افزایش داده‌اند؛ به‌گونه‌ای که حجم محموله‌های گندم ارسالی در سال به سوریه به‌طور پیوسته افزایش داشته است. حجم صادرات گندم به سوریه توسط روسیه از ۶۵۰ هزار تن در سال ۲۰۱۵ به ۱٫۲ میلیون تن در سال ۲۰۱۷ و اخیراً نیز به حدود ۲ میلیون تن افزایش‌یافته است. علاوه بر صادرات گندم بعد از ایجاد ثبات نسبی در سوریه، شرکت‌های روسی وارد عرصه سیلو سازی و تعمیرات سیلوهای سوریه نیز شدند.

*ساخت تعداد زیادی کارخانه و سیلو غلات در سوریه توسط شرکت‌های روسی

در سال ۲۰۱۶ شرکت سوفوکریم «Sofokrim» روسیه که شرکتی در زمینه تولید تجهیزات کشاورزی است، اعلام کرد که قراردادی برای ساخت ۴ کارخانه غلات در حمص و تلکلخ در غرب حمص امضا کرده است. هزینه ساخت کارخانه حمص ۱۶٫۵ میلیون یورو اعلام‌شده است. همچنین کل هزینه این قرارداد از سوی شرکت سوفوکریم، مبلغ ۷۰ میلیون یورو عنوان‌شده که باید توسط دولت سوریه تأمین شود. این شرکت همچنین اعلام کرده که موفق شده است یک قرارداد برای ساخت کارخانه غلات و آسانسور کشاورزی در دمشق با دولت سوریه امضاء نماید.

در نوامبر ۲۰۱۸ نیز وزیر وقت تجارت داخلی سوریه اعلام کرد که شرکت‌های روسی، قرار است ۷۰ سیلو با ظرفیت هر سیلو ۲۰ هزار تن برای ذخیره گندم در سوریه احداث نمایند. روس‌ها در تعمیر سیلوهای آسیب‌دیده از جنگ نیز فعال هستند و به‌عنوان نمونه می‌توان به بازسازی سیلوی ۱۰۰ هزار تنی حلب اشاره کرد.

همچنین در اواخر سال ۲۰۱۸ شرکت استروی‌ترانس‌گاز روسیه (Stroytransgaz) با یک قرارداد ۴۰ ساله متعهد به بازسازی و مدیریت مجتمع کود حمص با سه کارخانه آمونیاک، نیترات و اوره شده است. این قرارداد در صورت رضایت طرفین تا ۲۵ سال نیز بعد از اتمام دوره ۴۰ سال قابل تمدید است. 

*اجاره ۴۹ ساله و توسعه بندر طرطوس سوریه توسط روسیه

علاوه بر بخش کشاورزی روسیه در توسعه بندر طرطوس نیز فعالیت جدی داشته است. از مهم‌ترین پروژه‌های واگذارشده به روس‌ها در سوریه، قرارداد اجاره ۴۹ ساله بندر طرطوس به شرکت استروی‌ترانس‌گاز است که در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۹ در مجلس سوریه به تصویب رسید. شرکت استروی‌ترانس‌گاز مطابق این قرارداد از پرداخت تعرفه‌های گمرکی در واردکردن ماشین‌آلات، تجهیزات و موارد مدنظر برای عملی کردن مفاد آن معاف است. همچنین شرکت روسی از پرداخت مالیات و کلیه عوارض موجود در سوریه از زمان اخذ قرارداد تا پایان توسعه بندر طرطوس معاف خواهد بود.

این قرارداد بعد از اتمام دوره ۴۹ سال در صورت رضایت طرفین به مدت ۲۵ سال دیگر قابلیت تمدید دارد. روسیه اعلام کرده است که می‌خواهد در این بندر ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کند و آن را به پایگاه صادرات گندم خود به منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) تبدیل نماید. مطابق قرارداد، مقررشده است تا ظرفیت کانتینری این بندر از ۴۰۰ هزار کانتینر به ۵٫۲ میلیون کانتینر برسد. همچنین قرار است ظرفیت گنجایش این بندر نیز از ۱۲ میلیون تن به ۴۰ میلیون تن افزایش یابد. مطابق این قرارداد باید ۸۵ درصد کارگران این بندر سوریه‌ای باشند و طرف دوم قرارداد حق دارد ۱۵ درصد نیروی موردنیاز را از خارج تأمین نماید. در ابتدا ۲۵ درصد درآمدهای بندر بدون در نظر گرفتن هزینه‌ها و ضررهای احتمالی برای دولت سوریه خواهد بود و با گسترش بندر و افزایش درآمدها، این سهم به ۳۵ درصد خواهد رسید.

وزیر حمل‌ونقل سوریه اعلام کرده است که درآمد سوریه از این بندر با سرمایه‌گذاری روس‌ها سالانه به ۸۴ میلیون دلار خواهد رسید که بیش از سه برابر میزان فعلی آن یعنی ۲۴ میلیون دلار است. در صورت بروز هرگونه اختلافی در قرارداد مرجع حل اختلاف، متن عربی قرارداد و داوری در اختلافات مطابق قانون سوریه خواهد بود. همچنین بیمه این بندر نیز توسط شرکت‌های سوریه انجام خواهد شد.

*احاطه روسیه بر گمرکات سوریه در قالب توسعه و به‌روز کردن آن

علاوه بر بخش کشاورزی و توسعه بنادر مهم، یکی دیگر از بخش‌های مهمی که روسیه بعد از ایجاد ثبات نسبی در سوریه در آن ورود پیدا کرد، بخش گمرکات سوریه است.هم‌زمان با امضای پروتکل همکاری‌های اقتصادی، صنعتی و علمی و فرهنگی بین سوریه و روسیه، پروتکل همکاری گمرکی بین دو کشور نیز در سال ۲۰۱۹ به امضاء طرفین رسید. این پروتکل که به امضاء وزیر خارجه سوریه و یوری بوریسف، معاون نخست‌وزیر روسیه رسیده توسط سازمان گمرک روسیه و اداره کل گمرک سوریه تدوین‌شده است. مفاد این پروتکل شامل تبادل اطلاعات و کمک متقابل در چارچوب سیستم ترجیحی گمرک اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، بلاروس، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان) است. توافق‌نامه امضاشده بین مسکو و دمشق همچنین شامل ساده‌سازی مراحل گمرکی و تسهیل و تسریع درحرکت کالاها و وسایل نقلیه در مرزهای گمرکی است. از طرف دیگر، این پروتکل همکاری‌های فنی دو کشور را درزمینه مقابله با مشکلات گمرکی فراهم می‌کند. این همکاری‌ها همچنین شامل ارائه اطلاعات در مورد ارزش پرداخت‌های گمرکی (تعرفه)، مبدأ کالاهای صادرشده به سوریه و طبقه‌بندی آن‌ها با توجه به تعرفه گمرکی است.

مطابق این پروتکل، سوریه برای صادرات محصولات خود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا که شامل ۵ کشور روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس، ۲۵ درصد تعرفه ترجیحی دریافت می‌کند.

با این اقدامات در بخش گمرکات، روسیه درواقع بر صادرات و واردات سوریه و نیز نیازمندی‌های این کشور، احاطه پیداکرده و می‌تواند با توجه به نفوذ خود در حاکمیت سوریه از این ابزار برای افزایش صادرات و نفوذ اقتصادی خود بهره بگیرد. این میزان از نفوذ روسیه در بخش گمرکات سوریه، می‌تواند یک زنگ خطر برای سایر شرکای اقتصادی سوریه از جمله ایران باشد که در تلاش برای افزایش نفوذ اقتصادی خود در سوریه بعد از بحران هستند.