تمدن مایا، تمدنی کهن با معبدهای رازآلود

درباره رازهای تمدن مایا چه می دانیم؟

از قوم مایا و این تمدن کهن بسیار گفته اند و مقالات علمی فراوانی درباره تمدن مایا نوشته اند. البته هنوز هم اقوام مایایی وجود دارند و به زیست خود به صورت محدود ادامه می دهند. مایا در حقیقت اقوام سرخپوستی بودند که در میان جنگل های انبوه و بارانی گواتمالا، السالوادور و مکزیک حیات داشتند. طول مدت حکمرانی تمدن مایا به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می رسد و با ورود اسپانیایی ها به این منطقه و جنگ های قوم و قبیله ای در سال ۱۵۴۶ میلادی پایان یافت.

تمدن مایا که هنوز هم در مکزیک و گواتمالا نفس می کشد، در بین سال های ۲۵۰ تا ۹۰۰ میلادی به نهایت شکوه و عظمت خود رسید و در زمینه ستاره شناسی، ریاضیات، معماری و هنر پیشرفت های چشمگیری داشتند و با ابداع خطی ابتدایی همچون هیروگلیف به انتشار آثار خود دست یازیدند. قوم مایاها در دوران پیشاکلاسیک حیات ابتدایی را تجربه می کردند، اما در دوران کلاسیک به عصری طلایی رسیدند که با دیدن شکوه و عظمت معبدها و آثار به جا مانده از آن ها می توان به این عظمت پی برد.

در دوران پساکلاسیک و با یورش قوم و قبیله های مجاور، عظمت و قدرت مایاها رو به نابودی نهاد و حمله اسپانیایی ها تیر خلاصی بود بر شکوه و جلال تمدن کهن سرخپوستی. آزتک ها اولین قومی بودند که توانستند تمدن مایاها را به زیر بکشند و عجیب آنکه این قوم به دلیل داشتن اعتقادات خاص تمامی شهرهای باشکوه و عظیم خود را تخلیه کردند به کوهستان های اطراف پناه بردند و در این فرار و جنگ بسیاری از آثار مکتوب آن ها از بین رفت، ولی معبدهای باشکوه این تمدن کهن باقی ماندند.

کتاب سوزی در دنیای جدید

رازهای قوم مایا بسیار بوده و در آثار باقی از این قوم می توان نشانه های آنان را دید. به طور مثال کشف سی نمونه شی کوچک ساخته شده از طلا که شباهت فراوانی به هواپیماهای امروزی دارند، یکی از شگفت انگیزترین اشیای بدست آمده از قوم مایا هستند. اما چیزی که خاطر بسیاری از پژوهشگران و باستان شناسان را آزرد، از بین رفتن کتاب و نوشته های فراوان این قوم بوده که از قضا به دست کشیشان و مبلغین مذهبی اسپانیایی رخ داد.

تنها سه کتاب از این کتاب سوزی گسترده جان به در بردند که بدلیل داشتن علائم و زبانی عجیب سال های فراوانی برای رمزگشایی آن ها وقت صرف شد. کتاب موزه درسدن آلمان اطلاعات عجیبی از ریاضیات و ستاره شناسی را در خود محفوط کرده و کتاب پرسیانوس که در صندوق بی نام و نشانی در پاریس کشف شد، به عقاید مذهبی و اساطیر باستانی مایاها اختصاص یافته است.

کتاب دیگری هم در موزه اسپانیا وجود دارد که بیشتر پیگشویی و طالع بینی است. اسقف دیگو دلاندا که یکی از اصلی ترین عناصر این کتاب سوزی تاریخی بوده، درباره کتاب ها و یادداشت های قوم مایا چنین گفت: «این مردمان در عین حال با استفاده از نشانه و حروف مشخص کتاب هایی نوشته و در آن ها امور باستانی و دانش کهن خویش را توصیف نموده بودند …

آن ها این نوشتارها را درک می کردند و به دیگران نیز می فهماندند و آموزش می دادند. ما تعداد بسیار زیادی از این کتاب ها را یافتیم و چون مشاهده کردیم در میان آن ها چیزی جز خرافات و دروغ های شیطانی وجود ندارد، همه را سوزاندیم که به شکل حیرت آوری باعث تأثر و افسوس آن ها شد و دست آخر همه آن ها را پریشان و محنت زده کرد.»

معبد و اهرام رازآلود تمدن مایا

معبدهای باشکوه و اهرام عجیب و رازآلود قوم مایا که طبق نظر باستان شناسان از ۳۰۰۰ سال پیش ساختن آن ها شروع شده، یکی از توانایی های بی نظیر این تمدن کهن و باستانی است. ارتفاع بلند این اهرام و معبدها احتمالا دلایل مختلفی داشت از جمله اینکه از هر کجای جنگل های انبوه و پر درخت منطقه رویت می شد، چون خدایی اساطیری بر همه جا احاطه داشته است. از آنجایی که قوم مایا در زمینه ستاره شناسی به پیشرفت های فوق العاده ای رسیده بود، به نظر می رسد بالای اهرام و معبدها مکان مناسبی برای رصد ستاره و اجرام آسمانی هم بوده است.

البته از نظر باستان شناسان یکی دیگر از دلایل بلند و عظیم بودن معبدها و اهرام قوم مایا این بوده که قصد داشتند این نماد باشکوه تمدن خود را شبیه کوه بسازند و معبدهای درون این اهرام همچون غارهای تو در تو به هم راه داشته و درهای آن ها به حتم نمادی از هیولا بودند، زیرا همه درهای ورودی شبیه به دهان هیولاها ساخته شده اند. یکی از معبدهای قوم کهن مایا، در شهری قدیمی به نام تیکال (Tikal) دیده شده که در زبان مایایی معنای «مکانی برای زمزمه ها» می دهد.

جالب است بدانید که مردم آن منطقه هنوز هم معتقدند در میان خرابه های تیکال صدای ارواح سرگردان قوم مایا را می شنوند و مایایی های امروزی هم به هیچ عنوان به سمت خرابه های بازمانده از تیکال نمی روند. واسطه میان خدایان و مردم هم پادشاهان تمدن مایا بودند که به آن ها اربابان مقدس (Kahul ajaw) می گفتند و تنها افرادی بودند که در دوران شکوه و جلال تمدن مایا اجازه برگزاری مراسم مذهبی در معبدهای هرمی شکل را داشتند.

انواع اهرام و معبدها در تمدن مایا

در ساخت اهرام و معبدهای باقی از قوم و تمدن کهن مایایی می توان دو نوع معماری را به وضوح از یکدیگر تشخیص داد. در یکی از انواع مرسوم که معبد پله هایی برای بالا رفتن دارد، اعمال مذهبی و مراسم قربانی کردن برگزار می شدند. در بالای این معبدها سکوهایی وجود داشته که هر کدام مربوط به یکی از خدایان مایایی بوده و پادشاه و مبلغان مذهبی از پایین به سمت بالا می رفتند. مراسم از زمین شروع می شد و تا سکوی خدایان ادامه داشت. این معبدها در برخی موارد دو راه پله و در برخی دیگر چهار پله داشته اند. اما نوع دیگر معبدهای تمدن مایا هیچ راهی برای صعود وجود ندارند و به نظر می رسد دارای تقدس بیشتری بوده اند و لمس کردن آنان کاری ناپسند به شمار می آمد.

آشنایی با معبدهای مشهور

تمدن مایا با داشتن علم نحوه حرکت سیارات، ستاره ها، خورشید و ماه به خدایان متعددی هم اعتقاد داشتند. برای این منظور، قوم مایایی در مراسم مذهبی خود به کشتن حیوانات و انسان ها می پرداخت تا خدایان را خشنود گرداند. به نظر می رسد این اهرام باشکوه و معبدهای شگفت انگیز همگی برای رضایت خدایان ساخته شده اند. در دورانی که هنوز ابزار و وسایل بشری وجود نداشته و حتی چرخ هم ساخته نشده بود، می توان تصور کرد که ساختن این معبدهای باشکوه برای مردمان دوران تمدن قوم مایا چه کار سخت و جانفرسایی بوده است.

ابزارهای مردمان تمدن مایا در نهایت شکل می گرفت از سنگ چخماق، بازالت و ابزاری ساخته شده از ابسیدین، سنگ آهک، کوارتزیت و گرانیت. نکته جالب تر اینکه قوم مایا در تمدن باشکوه خود اعتقادی به استفاده از حیوانات اهلی جهت ساخت و ساز نداشت. البته شاقول هم یکی دیگر از ابزاری بوده که قوم مایا توانست معبدهایی چنین باشکوه و دقیق بسازد. در حال حاضر معبدهای عجیب و بی نظیر تمدن مایا یکی از دیدنی های گواتمالا، جزیره یوکاتان مکزیک، بلیز و جنگل های پر درخت هندوراس هستند.

ال آدیوینو (El Adivino)

این معبد باشکوه با پایه ای بیضی شکل یکی از نمادهای قدرت محاسبه و ستاره شناسی قوم مایا است، زیرا در روزهای ۳۱ آگوست و ۱۲ آوریل غرب آن دقیقا جلوی غروب خورشید قرار می گیرد و جالب است که این دو روز نزد تمدن کهن قوم مایا بسیار محترم بوده و به خدای خورشید اختصاص داشت.

در بخش رازهای قوم مایا آمده که برای ساخت این معبد باشکوه دو افسانه قدیمی دیده می شود. برخی می گویند جادوگری پیر، یک تخم ساخته و از درون آن یک دورف متولد می شود. دورف و پادشاه به رقابت بر می خیزند و قرار بر این می شود که در یکی از مراحل، دورف بلندترین سازه ای که تاکنون ساخته شده را بنا کند و یا کشته شود.

پیدا شدن یک لوح قدیمی در تمدن آشوری درباره ارواح

دورف با کمک جادوگر پیر یک شبه این معبد را بنا می کند که مرتفع ترین سازه Uxmal است. اما روایت دیگر معتقد بوده که خدای جادو (Itzamná) این معبد را برای آموزش کاهنان، شامان ها و شفادهندگان بنا کرده است. شاید یکی از علل نام های مختلفی که این معبد دارد، همین افسانه ها باشند.

معبد کتیبه ها

معبد کتیبه ها نامی است که بر روی یکی دیگر از معبدهای تینکال هم نهاده شده و در ادامه رازهای قوم مایا به آن خواهیم پرداخت. این معبد که در پالنکه مکزیک قرار دارد، یکی از معبدهای تدفینی قوم مایا بوده که برای پادشاهی به نام K’inich Janaab’ Pakal بنا شده است. تمدن کهن قوم مایا بر این اعتقاد بوده که برخی حوادث گذشته، در آینده هم تکرار خواهند شد و این مطالب را در کتاب های Chilam Balam نیز آورده شده است. کتاب های Chilam Balam دست نوشته هایی هستند درباره نوع نگرش معنوی و نحوه زیستن قوم مایاها در تمدن کهن خود.

در حوالی سال ۱۱۰۰ میلادی، تمدن باشکوه قوم مایایی معبدی را بنا کرد با نام Kukulkan که نمادی از دانسته ها و قدرت محاسباتی آن ها بود. این معبد دارای چهار راه پله ۹۱ پله ای بوده که نمایانگر چهار فصل سال هستند. نام مار بالدار بدلیل سایه دو مار بوده که دقیقا در اعتدال پاییزی و بهاری بر روی این هرم باشکوه و عظیم می افتد و با گذر روز، سایه مارها تا پایین می آیند و می رسند به سنگی که به شکل سر مار کنده شده است. این معبد باشکوه و زیبای تمدن مایا از نظر برخی این خاصیت را هم دارد که اگر جلو آن کسی کف بزند، جوابی چون صدای پرنده از معبد خواهد شنید.

معبد لا دانتا (La Danta)

این معبد ۷۰ متری در میان جنگل های انبوه آمریکای جنوبی، یکی از بی نظیرترین ساخته های دست بشر است. معبد لا دانتا با ۱۸ هزار متر مربع مساحت و ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار متر مکعب حجم، هنوز هم حجیم ترین ساخته دست بشر هست.

شهر گمشده تیکال (Tikal)

صنعت توریسم کشور گواتمالا مدیون پیدا شدن شهر گمشده تیکال است با مجموعه ای از معبد و اشیای باستانی دوره شکوه و عظمت قوم مایا. این شهر در حال حاضر با نام پارک ملی تیکال معروف شده و در ۱۹۷۹ میلادی در یونسکو ثبت جهانی شد. در این شهر بیش از ۴ هزار ساره کشف شده و اهرام و معبدهای مختلفی در آن وجود دارند که هرکدام زیبایی و شکوه خاص خود را به نمایش گذاشته اند.

معبد خدای باران (Chaac)

وجود ماسک های متعددی از خدای باران در این معبد، پژوهشگران را به این باور رسانده که دومین معبد بلند شهر تیکال، برای این خدا بنا شده است. اما برخی دیگر از متخصصین امر بر این باورند که این معبد یک بنای یادبود است برای شخصی که شاید در میانش به خاک سپرده شد، ولی هیچ سند و نشانی از این متوفی وجود ندارد. شاید قرار گرفتن این معبد مایایی درست مقابل منبع آبی بزرگ، روایت خدای باران را که یکی از رازهای قوم مایا بوده، پذیرفتنی تر جلوه دهد.

معبد مار دو سر (Two – headed Serpent Temple)

قوم مایا این معبد ۶۵ متری را برای یادبود بیست و هفتمین پادشاه خود در شهر تیکال بنا کرد. باستان شناسان و افراد متخصص معتقدند که باید جسد این پادشاه نیز در میان همین معبد باشکوه دفن شده باشد، اما ظاهرا این جسد پیداشدنی نیست.

معبد جگوار پرایست (Jaguar Priest)

آخرین فرمانروای شهر تیکال در دوران حکمرانی قوم مایاها طبق گفته ها باید در این معبد باشکوه دفن شده باشد، هر چند که تاکنون اثری از او یافت نشده است. از شاخصه های مهم این معبد شکوهمند مایایی، صورت های تراشیده شده سنگی بوده که در پوست جگوار پیچیده شده و عظمت خاصی بدان بخشیده اند.

معبد ماسک ها (Temple of the Masks)

این معبد به جا مانده از دوران شکوهمند تمدن قوم مایا، معبدی است شاید عاشقانه که Jasaw Chan K’awiil I برای همسرش Lady Kalajuun Une’ Mo’ ساخته است. به نظر می رسد این ملکه مایایی که مادر پادشاه بعدی (Yik’in Chan K’awiil) نیز بوده، باید در این معبد دفن شده باشد، هر چند که همانند دیگر اجساد پیدا نشده است. نام این ملکه معنای ۱۲ طوطی می دهد و به نظر می رسد. براساس رازهای قوم مایا باید بدانید که ارتفاع این سازه کهن در حدود ۳۸ متر است.

معبد جگوار بزرگ (Ah Cacao)

قوم مایا بر این اعتقاد بوده که جهان دیگر دارای ۹ مرحله است و به همین دلیل این معبد ۴۴ متری دارای ۹ سطح پله دار بوده که به اتاقی می رسند با تصاویری از بزرگترین فرمانروای قوم مایا. Jasaw Chan K’awiil I طی سال های ۶۸۲ میلادی تا ۷۳۴ میلادی بر قوم مایا فرمانروایی می کرده و مقبره اش دارای متون هیروگلیف، استخوان های حکاکی شده انسان، یشم و پوست پلنگ است. این معبد یکی از دیدنی ترین مقبره های شهر تیکال بوده که عظمت آن از ذهن هیچ بیننده ای پاک نخواهد شد.

هرم جهان گمشده (Mundo Perdido)

این هرم در حقیقت متشکل از بناهای متعددی بوده که براساس یک مجموعه تشریفاتی و شاید مذهبی ساخته شده که هرم جهان گمشده یکی از این اهرام باشکوه هست. ۳۱ متر ارتفاع و ۶۷ متر عرض پایه، بیانگر عظمت و شکوه این هرم مایایی بوده که خود بر روی چهار هرم دیگر بنا شده است. در بخش شرقی و غربی بنای به جا مانده از این هرم، پلکانی دیده می شود و قدمت کهن ترین هرم به ۶۰۰ سال قبل از میلاد می رسد. براساس رازهای قوم مایا باید بدانید که هرم جهان گمشده دارای ده سطح مختلف است.

زیستگاه قوم مایا، بهشت باستان شناسان و عاشقان تمدن های کهن

به نظر می رسد اکتشافات باستان شناسی در محدوده زندگی قوم مایا نه تنها تمام نشده، بلکه هنوز در آغاز راه است. در سال های اخیر در بلیز (Belize)، هرم ۲۳۰۰ ساله کشف نشده هنگام ساخت و ساز، توسط بولدوزر آسیب دید یا در گواتمالا و در نزدیکی یکی از معبدهای قوم مایا، کتیبه ای تزئینی به قدمت ۶۰۰ سال کشف شد که شکوه و زیبایی اش چشم همه باستان شناسان و متخصصین امر را خیره ساخت. شاید هنوز اسرار بسیار زیادی از این قوم عجیب، ناشناخته مانده باشند، تمدنی که به یکباره ناپدید شد و به تاریخی دور پیوست. هنوز هم در اطراف مکان هایی چون Copán ،Tulum ،Caracol ،Calakmul و Comalcalco بنا، آثار و اشیایی باستانی از این قوم و تمدن کهن کشف می شوند و به شکوه و عظمت تمدن مایایی می افزایند.